تأویل پذیری

تأویل‌پذیری

 

عنوان شعر اول : خیس

ابر می بارید حجم خویش را

نم نم باران پاک

هدیه ای از آسمان تقدیم هر جنبنده بود

آسمان خیس و زمین خیس و طبیعت خیس بود

بستر باز زمان هم خیس بود

در حریم جاده ای متروک و دور

رُسته بر خاک زمین

خفته در آغوش نمناک زمین

عاشقی تنها و بی نام و نشان

راه می پیمود همپای سکوت

خسته و آهسته گام

.....................

 

از ورای پردۀ لغزان آب

همنگاه دیدۀ لرزان آب

چشم خیس جاده بر چشمان عاشق خیمه زد

خیره شد در آن دو چشم

جاده آهی از سر حسرت کشید

آه......در آن کوره راه

چشم عاشق هم ز یادی خیس بود

........................

 

گوئیا از اشک و آب

زندگی آنجا سراسر خیس بود

 

سید مهدی منتظری

 

نقد این شعر از : محمد مستقیمی (راهی)

 

عنوان شعر اول : خیس

ابر می بارید حجم خویش را

نم نم باران پاک

هدیه ای از آسمان تقدیم هر جنبنده بود

آسمان خیس و زمین خیس و طبیعت خیس بود

بستر باز زمان هم خیس بود

در حریم جاده ای متروک و دور

رُسته بر خاک زمین

خفته در آغوش نمناک زمین

عاشقی تنها و بی نام و نشان

راه می پیمود همپای سکوت

خسته و آهسته گام

 

از ورای پردۀ لغزان آب

همنگاه دیدۀ لرزان آب

چشم خیس جاده بر چشمان عاشق خیمه زد

خیره شد در آن دو چشم

جاده آهی از سر حسرت کشید

آه......در آن کوره راه

چشم عاشق هم ز یادی خیس بود

 

گوئیا از اشک و آب

زندگی آنجا سراسر خیس بود

 

نقد:

گمان کنم در نقد دیگری هم اشاره کرده باشم یکی از انواعی که با شعر اشتباه می‌شود روایت شاعرانه است که تنها متن را ادبی می‌کند و ماهیت شعری ندارد البته می‌تواند یک ماهیت شعری روایتی شاعرانه هم داشته باشد که فبها‌المراد است برای این که این پدیده ما را نفریبد بهتر آن است که متن را از روایت شاعرانه مبرا کنیم تا به قضاوتی درست برسیم با همین متن چنین می‌کنیم.

«در جاده‌ای باران می‌بارد و عاشقی در این جاده در سکوت قدم می‌زند و گریه می‌کند همه جا خیس است.» همین حال ببینیم این تصویر می‌تواند تأویل‌پذیر و استعاری باشد اگر تصویر باران نبود که نعمت است و به آن هم اشاره شده و شخص گریان هم اگر عاشق نبود شاید به تأویل می‌رسید که این جا همه چیز گریه‌آور است ولی می‌بینینم که این روایت به خاطر ویژگی‌های عناصرش این خاصیت را ندارد.

 

شعر اتفاقی است که در زبان می افتد

شعر اتفاقی است که در زبان می‌افتد

 

عنوان شعر اول : .

چراغ آویزان است و تکان می خورد

بازجو استکان میخو رد

رد

رد

رد

رد می شود سیاه نوری الکن رگ های باریک و تاریک وحشت را

رد

رد

رد

رد دود بود که رد میشد از در

رد رد دود بود که می زدود از پیکرمان تار و پود

چراغ آویزان است و تکان می خورد

روشنای در نطفه خفیده ی نا آرمیده

زبان بریده ، خون از دهان خروشان و خرناسه کشان

وجب میکند حجم میان زمین و سقف را

 

و آسمانی که نیست

 

روشنای در نطفه خفیده تکان می خورد

بازجو استکان میخورد

بازجو دود میکند

بازجو راه می رود

بازجو بازنشسته است و راه می رود و دود می کند

بازجو باز می جوید جوانشی را

و بازجویانه راه می رود

رد

رد

رد

رد می شود بایدانه از واجسته هایش

هفت تیری بازجو را واپسین فشنگانه می جوید

بازجو بازنشسته است

 

و متهم مجرم است

 

عنوان شعر دوم : .

موهایت آنچنان که من پریشان ، پریشان بر شانه های ظریفت نشسته است ...

و زیبایی ست که از سر و رویت می بارد

 

در هر گاهی دلخواهی

و آنگاه که میخندی بیشتر دلپسندی

 

عبارت که بر لبت می نشیند

عبارت از آن است که جمعیتی را مدهوش از من می برند

هر مصوتی که بر لبت می نشیند

لبان عیسایی ات ، سراپا نیوشایان چشم در راه به حرف آمدن لال بوسه های خفته بر لبانم است

 

تو طبیب مردگانی و من مردگان

 

در پیشگاه روسفید ترینی ات

چشم های من بی سواد ترینانند

بیاموزانم آنچه را که آموختندت

که یکپارچه مشتاقان تو ام

 

عنوان شعر سوم : .

آنگونه نامت بر فراز دیروز-نامه ها زنده بود

که امروز از نام معدومت نیز می هراسند

 

چقدر با شکوهی

 

تمام چوبه های دار نام تو را یدک می کشند

و چقدر چوبه های دار سر بلندند از نام بلندت

 

تو سراسر سرداری

تو سراسر برداری

و سربازان عزادارت

یکایک چوبه های دار را آبیاری می کنند

تا شهر سر سبز شود

 

ای بهار آزادی

طلوعت را از چنبره ی دار می بینم

ای بهار بر دار آزادی

 

شعر چهارم :

 

ا

ف

ت

ا

د

مثل ته سیگارش

از چاردهم لایه ی برجی

در آتش

 

حسین چمن سرا

 

نقد این شعر از : محمد مستقیمی (راهی)

 

عنوان شعر اول : .

چراغ آویزان است و تکان می خورد

بازجو استکان میخو رد

رد

رد

رد

رد می شود سیاه نوری الکن رگ های باریک و تاریک وحشت را

رد

رد

رد

رد دود بود که رد میشد از در

رد رد دود بود که می زدود از پیکرمان تار و پود

چراغ آویزان است و تکان می خورد

روشنای در نطفه خفیده ی نا آرمیده

زبان بریده ، خون از دهان خروشان و خرناسه کشان

وجب میکند حجم میان زمین و سقف را

 

و آسمانی که نیست

 

روشنای در نطفه خفیده تکان می خورد

بازجو استکان میخورد

بازجو دود میکند

بازجو راه می رود

بازجو بازنشسته است و راه می رود و دود می کند

بازجو باز می جوید جوانشی را

و بازجویانه راه می رود

رد

رد

رد

رد می شود بایدانه از واجسته هایش

هفت تیری بازجو را واپسین فشنگانه می جوید

بازجو بازنشسته است

و متهم مجرم است

 

نقد:

به کجا چنین شتابان! گاهی در خوانش آثار دوستان امروزی سرسام می‌گیرم که این زبان از کدام جغرافیای زمین است که مفهوم من نیست نکند زبان اجنه باشد! دوست عزیز روایت شعر که یک اثر هنری است با گفتار صورت می‌گیر یعنی تصاویر آفریده شده در فضای خیال شاعر با گفتار به خواننده منتقل می‌شود درست مثل یک نقاشی که با بوم و رنگ به بیننده منتقل می‌شود حال اگر نقاش رنگ و قلم مو و بوم را نشناسد چگونه می‌تواند یک اثر گویا خلق کند یک اشتباه در زمان ما این معضلات را به وجود آورده است و آن این که یک اثر وقتی گنگ است به این معناست که عمیق است در حالی که عمق اثر هنری در روایت ان نیست بلکه اگر عمقی و ژرفایی باشد در نگاه هنرمند به هستی است یک هنرمند فرهیخته به هستی گونه‌ی دیگری می‌نگرد که گاهی روایت آن پیچیده به نظر می‌رسد سیر تطور آثار سهراب سپهری را ببینید از شعار در دفتر اول و دوم آغاز می‌شود و کم‌کم به شعر با دیدی ساده در دفاتر سوم و جهارم و حتی پنجم و ششم هم می‌رسد و هرچه جلو می‌رود ظاهراً شعرها ابهام بیشتری دارند ولی اگر دقت کنید ابهام‌ها در زبان شاعر و روایت او نیستند بلکه در نگاه او به پدیده های هستی هستند تا ما هیچ ما نگاه که به اوج می‌رسد زبان سهراب درست است که هرچه جلوتر رفته جا‌افتاده‌تر شده ولی ابهامی در زبان شاعر نیست تصویر ابتدایی و پیام اولیه که خیال شاعر را روایت می‌کند روشن و واضح است در هیچ یک از عبارات لازم نیست تأمل کنید پیام اولیه روشن است و اگر ابهامی به نظر می‌رسد در تأویل است نه در رابطه‌ی ابتدایی شاعر با خواننده شاید ما هیچ ما نگاه در ارتباط خوانندگان کم‌تری داشته باشد و این به دلیل زبان نامفهوم آن نیست بلکه خواننده‌یث عادی نمی‌تواند آن نگاه را درک کند و این است خوانش آن را رها می‌کند گرچه من عقده دارم یک شاعر توانا نگاه پیچیده را هم به گجونه‌ای روایت می‌کند که هرکس به اندازه‌ی وسع خویش با آن رابطه برقرار می‌کند پس زبان روایتمان را هرچه گویاتر کنیم حال ببینیم زبان اجنه‌ی روایت شما چه می‌گوید:

رد می شود سیاه نوری الکن رگ های باریک و تاریک وحشت را

نور سیاه والکن از رگ‌های تاریک و باریک وحشت رد می‌شوند: یعنی چه اتفاقی می‌افتد نه نور سیاه الکن تصوری دارد نه رگ وحشت.

رد رد دود بود که می زدود از پیکرمان تار و پود

از این قافیه‌بندی‌ها در این مصراع خواننده باید چه تصوری داشته باشد رد دود از پیکرمان تار پود را می‌زدود!!!

روشنای در نطفه خفیده ی نا آرمیده

خفیده: صفت مفعولی از بن فعل خفتن لابد که باید خفته باشد که البته یکی شاید بگوید که با بن ماضی ساخته شده که آن هم می‌شود خوابیده نه خفیده که در ادامه تکرار هم می‌شود.

بازجو باز می جوید جوانشی را

جوانش چه ساختاری دارد این پسوند «ش» اگر از نوع مصدری است که باید به بن فعل بچسبد مثل کوشش و جوشش و... و اگر مثل گرمایش و سرمایش ساخته شده که این هر دو هم جعلی و اشتباه است باید می‌شد «جوانایش»

رد می شود بایدانه از واجسته هایش

بایدانه که بیماری فرهنگستان را تداعی می‌کند پسوند «انه» که این روزها کاربرد فراوانی دارد اما ندیدم به بن فعل بچسبد که اغلب به اسم می‌چسبد و صفت می‌سازد نوعی مفهوم شباهت در بردارد مردانه زنانه بچگانه و... ولی بایدانه به چه معناست خدا هم نمی‌داند!

هفت تیری بازجو را واپسین فشنگانه می جوید

و شاید این ترکیب فشنگانه درست باشد چون به معنای مثل فشنگ است ولی کاربردش درست نیست فشنگ مجموعه‌ی پوکه و گلوله است و گلوله است که هدف را می‌جوید نه فشنگ حال می‌پذیریم و فشنگ را مجازاً به معنای گلوله می‌گیریم ولی باید می‌گفتی گلولهگانه نه فشگانه ببینید با زبان فارسی چه می‌کنیم شما را به خدا این زبان زبان اجنه نیست هدف از روایت یک اثر خلق شده رساندن آن به مخاطب است اگر مخاطب در پیام اولیه درگیر شود و چیزی درنیابد خوب لابد منظور حاصل نمی‌شود

 

عنوان شعر دوم : .

موهایت آنچنان که من پریشان ، پریشان بر شانه های ظریفت نشسته است ...

و زیبایی ست که از سر و رویت می بارد

 

در هر گاهی دلخواهی

و آنگاه که میخندی بیشتر دلپسندی

 

عبارت که بر لبت می نشیند

عبارت از آن است که جمعیتی را مدهوش از من می برند

هر مصوتی که بر لبت می نشیند

لبان عیسایی ات ، سراپا نیوشایان چشم در راه به حرف آمدن لال بوسه های خفته بر لبانم است

 

تو طبیب مردگانی و من مردگان

 

در پیشگاه روسفید ترینی ات

چشم های من بی سواد ترینانند

بیاموزانم آنچه را که آموختندت

که یکپارچه مشتاقان تو ام

 

نقد:

و باز هم مشکل روایت و کارهایی در زبان که ابهام اولیه ایجاد می‌کند که با هدف مغایرت دارد پیام ابتدایی روایت باید روشن و شفاف باشد هیچ ابهامی در این محدوده پذیرفته نیست مگر این که حاصل نگفتن باشد و عمدی، یعنی زمانی که شاعر لازم می‌داند فضای تصویرش کمی مه‌آلود باشد که البته این ابهام باشد ناشی از مه‌آلود بودن فضا باشد بعضی از پدیده‌ها دیده نشوند نه این که زبان روایت دچار سر درگمی گردد

موهایت آنچنان که من پریشان ، پریشان بر شانه های ظریفت نشسته است ...

تشبیه ناقص موها مثل من پریشانند و بر شانه‌ات نشسته‌اند من چگونه بر شانه‌ی او نشسته است این تشبیه مشروط ناقص است زیرا نیمی از شرط پذیرفتنی است و نیم دیگر نپذیرفتنی.

عبارت از آن است که جمعیتی را مدهوش از من می برند

در این تصویر چه اتفاقی می‌افتد من که نفهمیدم جمعیتی را مدهوش از من می‌برند یعنی چه؟

لبان عیسایی ات ، سراپا نیوشایان چشم در راه به حرف آمدن لال بوسه های خفته بر لبانم است

شما این عبارت را بفهمید گمان نمی‌کنم جز نویسنده که آن هم چون قبل از پیچیدگی آن را فهمیده کس دیگری درکی از این عبارت داشته باشد.

در پیشگاه روسفید ترینی ات

چشم های من بی سواد ترینانند

و باز هم کاربردهای غیر معمول که تنها به ابهام رسیده‌اند.

هدف از کاربرد این زبان در روایت چیست به گمانم در همان اشتباهی هستید که اغلب هستند این عبارت تعریفی از شعر که: شعر اتفاقی است که در زبان می‌افتد زبان در این عبارت به معنای گفتار نیست این گفته معروف درست ترجمه نشده است در این عبارت زبان به معنای پارل نیست حتی به معنای لانگ هم نیست بلکه به معنای لانگاژ است متأسفانه برای این سه لفظ در زبان فارسی ما تنها یک لفظ «زبان» را داریم که در ترجمه به جای هر سه می‌نشیند و این خطای بزرگ را ایجاد می‌کند.

 

عنوان شعر سوم : .

آنگونه نامت بر فراز دیروز-نامه ها زنده بود

که امروز از نام معدومت نیز می هراسند

 

چقدر با شکوهی

 

تمام چوبه های دار نام تو را یدک می کشند

و چقدر چوبه های دار سر بلندند از نام بلندت

 

تو سراسر سرداری

تو سراسر برداری

و سربازان عزادارت

یکایک چوبه های دار را آبیاری می کنند

تا شهر سر سبز شود

 

ای بهار آزادی

طلوعت را از چنبره ی دار می بینم

ای بهار بر دار آزادی

 

نقد:

پارگراف آخر را از شعرت بردار نیاز به آن نیست چرا که تصویر مجازی و استعاری ایجاد شده را ویران می‌کند و تأویل شعر را از بین برده آن را به شعار تبدیل می‌کند شعر شما در پایان مصراع:

تا شهر سر سبز شود

به پایان می‌رسد.

 

شعر چهارم :

 

ا

ف

ت

ا

د

مثل ته سیگارش

از چاردهم لایه ی برجی

در آتش

 

نقد:

شاید تصویر ایجاد شده در خیال شما کامل باشد ولی روایت شما گویا نیست من که تصوری از این روایت نداشتم اما ظاهر واژگان به نظر می‌رسد فضای استعاری باشد اما گویا نیست و این ابهام هم در مصراع ماقبل آخر است.

 

اثر هنری بی نقص

اثر هنری بی‌نقص

 

عنوان شعر اول : نوزاد

«قلب» ناآرام بود

همنشین لحظه هاى بیقرار

همنوا با ضربه های بی شکیب

دست و پا میزد درون خون خود

 

[قلب رویانی درون بطن داشت

آرزویش زایش فرزند بود

وان همه جوش و خروش

بهر بیرون راندن جسم جنینی پاک بود]

 

درد او شدت گرفت

ناله هایش سخت شد

ضربه هایش تند شد

پیکرش پیچش گرفت

گوئیا میخواست چون آتش فشان

داغ دل بیرون دهد

 

زیر بار زجرآلود تقلای درون

عاقبت با دست خود

تکه ای از خویش کند و نام آن بگذاشت «عشق»

..............

قلب «مادر» گشته بود

 

سید مهدی منتظری

-

نقد این شعر از : محمد مستقیمی (راهی)

 

عنوان شعر اول : نوزاد

«قلب» ناآرام بود

همنشین لحظه هاى بیقرار

همنوا با ضربه های بی شکیب

دست و پا میزد درون خون خود

 

[قلب رویانی درون بطن داشت

آرزویش زایش فرزند بود

وان همه جوش و خروش

بهر بیرون راندن جسم جنینی پاک بود]

 

درد او شدت گرفت

ناله هایش سخت شد

ضربه هایش تند شد

پیکرش پیچش گرفت

گوئیا میخواست چون آتش فشان

داغ دل بیرون دهد

 

زیر بار زجرآلود تقلای درون

عاقبت با دست خود

تکه ای از خویش کند و نام آن بگذاشت «عشق»

..............

قلب «مادر» گشته بود

 

٢) بخش درون کروشه میتواند حذف شود. آیا اینگونه بهتر نیست؟

٣) آیا واژه ى "رویان"، به معناى جنین اولیه، به قدر کافى گویاست و خواننده معناى آن را درک میکند یا بهتر است با واژه اى دیگر عوض شود؟

 

نقد:

با حذف آنچه خود پیشنهاد کرده‌اید موافقم و اما بقیه‌ی شعر که تصویر یک زایمان است که خیلی هم زیبا روایت نشده و در نهایت اگر خوب هم روایت می‌شد چه چیزی در بر داشت یک شعار صرف که: «عشق فرزند قلب است» خوب اگر منظور از سرودن و ایجاد یک اثر هنری چنین چیزی است چرا آن را در لفافه بپیچیم چرا به صراحت بیان نمی‌کنیم بارها در نقدها اشاره کرده‌ام شعر با روایت شاعرانه فرق دارد یک شعر می‌تواند روایتی شاعرانه هم نداشته باشد به آثار نیما توجه کنید روایت‌ها شاعرانه نیستند و حتی زبان روانی هم ندارند اما شعر نیما در اوج است و هیچ کدام از آثار نیما شعاری از این دست هم ندارند درست است که زایمان قلب را شاعرانه روایت کرده‌اید اما در نهایت یک پیام روشن و واضح دارید که تمام خوانندگان شما به همان پیام روشن می رسند خوب اگر قرار به پیام‌رسانی است یک بیان واضح و روشن انتخاب کنید و مقاله بنویسید توجه داشته باشید این متن شما در مورد تولد عشق است گاهی دوستان یک فضای احساس شخصی خویش را روایت می‌کنند که بیش از اندازه هم احساسی است اما تنها یک گزارش صرف حالت شاعر است و هیچ خلق هنری در آن نیست شما می‌خواهید بگویید عشق زاده‌ی قلب است چیزی که اغلب می‌دانند و به درست و غلط آن هم کاری ندارند و شما هم هر گونه این ادعا را روایت کنید در نهایت با دلایل علمی هم آن را ثابت کنید به یک کشف علمی رسیده‌اید و حتی اگر با دلایل عقلی هم ثابت کنید به یک کشف فلسفی نایل آمده‌اید این‌ها هیچ کدام کشف هنری نیستند زیرا کشف هنری کشف نیست یک آفرینش است شما فضایی خیالی و مجازی می‌آفرینید که خواننده آن را می‌بیند و مثل دیگر پدیده‌های خلقت با آن روبرو می‌شود و به هیچ پیامی هم نمی‌رسد تنها با تأویل و بازسرایی اثر شما به یک احساس دست می‌یابد که ممکن است با احساس ابتدایی شما هم مغایرت داشته باشد درست مثل برداشت انسان‌ها از پدیده‌های خلقت است که هرکس درخور توان خویش از آن برمی‌دارد.

از این به بعد هر وقت اثری خلق کردید آن را از روایت شاعرانه به یک روایت ساده تبدیل کنید و ببینید چه می‌ماند اگر آنچه باقی ماند باز یک تصویر هنری قابل تأویل بود آن وقت مطمئن باشید که آفرینش شما بی‌نقص است. شعر داروگ نیما گزارش ساده آن این است: یک کشاورز دچار خشک‌سالی شده در مزرعه نیمه خشکیده خود از داروگ می‌پرسد کی باران می‌بارد همین! چیز دیگری نیست حال ببینید این تصویر ساده برای هر خواننده‌ای تأویلی دارد به طوری که در لحظه تأویل تمام واژگان روایت نیما استعاره می‌شوند نه استعاره‌ی قطعی زیرا خواننده دیگری به تأویلی دیگر می‌رسد و استعاره‌های او با استعاره‌های من فرق خواهند داشت این است یک اثر هنری بی‌نقص.

 

هدف از سرودن چیست

هدف از سرودن چیست؟

 

عنوان شعر اول : شعر سپید ملکه

خواب می بینم که کورسوی نور دست در دست آینه های کاخ می چرخد

ملکه ای در رقص باد می رقصد

و مردی آنطرف در زندان است

آیا هیچگاه نقش نور از شاه بر زندان رسیده است

آیا هیچ عشقی را مرد در زندان چشیده است

پس ناگهان از خواب بیدار می شوم

اینک در زندگی خروشان فواره ای را که در حیاط روشن کرده بودم خاموش می بینم

آیا این خواب و بیداری نشان از دست دادن توست

نمی دانم

کافیست خورشیدی برآید از طلوع مرگ

من مرده باشم و توباشی

آنگاه هر خواب و بیداریم را خواهی خواند

هر لحظه بیماری ام را خواهی گریست

و در حرارت دستانم خواهی خفت

من از برای تو در خواب مرده ام

اینک عروسی باش بر قامت مردانه ام

سپید کن جامه ام را

و می دانم که فقط در این لحظه مرا در کاخ شاهنشاهی خویش راه می دهی

تیمسار از ناباوران سان خواهد دید

سربازان عاشق خواهند شد

و آنگاه آن می شود که نیست

هر چه تو بخواهی آن می شود

این منم و خیال عاشقانه من که سهم خودم را از تو طلب می دارم

سهم شاعرانگی و شعر ناتمامی را که با تو تمام می شود

 

عنوان شعر دوم : غزل مادر

مادران سرزمین مادری

یک به یک حوری و ماه اند و پری

 

نازم ار بر لفظ خود بیجا نبود

لفظ مادر شهد فارسی دری

 

آتش دوزخ به دور از آنکسی

باز می دارد از او آتش سری

 

با تو اعجاز خدا باور شود

تا تو اعجاز خدا افسونگری

 

نقش مادر نقش پررنگ وجود

نیست غیرش در جهان بازیگری

 

همچنان در هر هجا نام تو را

می برم چون نام من را می بری

 

از محبت های مادر عشق پاک

عشق خود را کرد معصوم و بری

 

چون پرستار غم فرزندها

کودکش را می کند او بستری

 

پیشگاه او سر تعظیم دار

پیش پای خاک کویش پادری

 

شرحه شرحه قلب او از مهر تو

تو مثال قلب او شو پرپری

 

عنوان شعر سوم : شعر سپید سلام

 

نجوای زمان را می شنوم

 

شاید آغاز آیند و روند دستان توست

 

تیک تاک ساعت دستان تو آمدنت را تیک تاک می کند

در شهر تیک تاکی شنیده نشد

 

مرد سلام گوی مرد

 

آونگ زمان در شهر آرزوهای من خاموش می شود

 

امیر عباس شریف زاده

 

نقد این شعر از : محمد مستقیمی (راهی)

 

عنوان شعر اول : شعر سپید ملکه

خواب می بینم که کورسوی نور دست در دست آینه های کاخ می چرخد

ملکه ای در رقص باد می رقصد

و مردی آنطرف در زندان است

آیا هیچگاه نقش نور از شاه بر زندان رسیده است

آیا هیچ عشقی را مرد در زندان چشیده است

پس ناگهان از خواب بیدار می شوم

اینک در زندگی خروشان فواره ای را که در حیاط روشن کرده بودم خاموش می بینم

آیا این خواب و بیداری نشان از دست دادن توست

نمی دانم

کافیست خورشیدی برآید از طلوع مرگ

من مرده باشم و توباشی

آنگاه هر خواب و بیداریم را خواهی خواند

هر لحظه بیماری ام را خواهی گریست

و در حرارت دستانم خواهی خفت

من از برای تو در خواب مرده ام

اینک عروسی باش بر قامت مردانه ام

سپید کن جامه ام را

و می دانم که فقط در این لحظه مرا در کاخ شاهنشاهی خویش راه می دهی

تیمسار از ناباوران سان خواهد دید

سربازان عاشق خواهند شد

و آنگاه آن می شود که نیست

هر چه تو بخواهی آن می شود

این منم و خیال عاشقانه من که سهم خودم را از تو طلب می دارم

سهم شاعرانگی و شعر ناتمامی را که با تو تمام می شود

 

نقد:

بیایید صادقانه با این متن برخورد جزء به جزء بکنیم تا به نتیجه‌ای پذیرفتنی برسیم:

ظاهراً با عبارت خواب می‌بینم یک رؤیا روایت می‌شود یعنی باید بشود. ابتدا می‌بیند که کورسوی نور دست در دست آیینه‌های کاخ می‌چرخد پس کاخی در رؤیاست پر از آیینه که نوری کم‌سو در بازتاب آن‌هاست ظاهراً باد در کاخ می‌رقصد که باید این باد را با رفتاری نسیم‌گون دید چون رقاص است و ملکه‌ای هم همراه باد در رقص است پس کاخ کاخ پادشاهی است از واژه‌ی ملکه به آن می‌رسیم ناگهان در عبارت بعد به زندان می‌رویم و مردی که در آن است که باید بناچار مرد را همان راوی یا شاعر فرض کنیم متن کمکی نمی‌کند و بعد دو پرسش که معلوم نیست چرا و چیست : آیا هیچگاه نقش نور از شاه بر زندان رسیده است

آیا هیچ عشقی را مرد در زندان چشیده است

نقش نور از شاه به زندان رسیدن یعنی چه؟ چه اتفاقی پرسش می‌شود و همچنین چشیدن عشق در زندان دو پرسش گنگ و مبهم و ناگهان رؤیا تمام می‌شود و آنچه پس از این است در بیداری است. فواره‌ای که روشن بوده و حال خاموش است کنایه از چیست آیا جریان زندگی است که ایستاذه گرچه روشنی و خاموشی هم چندان مناسب فواره نیست و باز پرسشی دیگر که مخاطبی را به متن می‌کشد:

آیا این خواب و بیداری نشان از دست دادن توست

پرسشی که مثل آن دو پرسش پیشین نامفهوم و نابجاست و اصلاً معلوم نیست برای چه مطرح شده است و بعد آسمان ریسمان‌هایی از طلوع خورشی از طلوع مرگ و بیماری و مرگ و .... و بعد خفتن مخاطب در حرارت دستان که معلوم نیست چگونه است آیا مخاطب کودکی نوزاد است که حتماً چنین نیست و در خواب مردن و عروس و لباس سپید و دوباره کاخ شاهنشاهی که مخعلوم نیست در رؤیا یا جای دیگری است و سان دیدن تیمسار و شاعرانگی و سهم من از تو ...

دیگر نمی‌توانم با متن همراه شوم یک خواب سوررآل یا یک کابوس پراکنده یک بیمار روانی و این همه روایت درهم که نه ساختار شعری دارد نه داستانی و منظور از ردیف کردن این تصاویر ناهمگن ناتمام و گنگ چیست نه دوست عزیز این متن نه تنها شعر نیست بلکه یک متن ادبی هم نیست چون ارتباطش از همان ابتدا با خواننده قطع می‌شود و نمی‌تواند با نویسنده همراه شود اگر تصویر در خیال شما شکل گرفته که گمان نکنم چنین باشد همان را با شفافیت روایت کنید و اگر از شعر تعریفی این چنینی براینتان گفته‌اند آن را فراموش کنید شاهکارهای ادب پارسی را بخوانید و ببینید آن‌هایی مؤفقند که روان‌ترین ارتباط را با مخاطب دارند

 

عنوان شعر دوم : غزل مادر

مادران سرزمین مادری

یک به یک حوری و ماه اند و پری

 

نازم ار بر لفظ خود بیجا نبود

لفظ مادر شهد فارسی دری

 

آتش دوزخ به دور از آنکسی

باز می دارد از او آتش سری

 

با تو اعجاز خدا باور شود

تا تو اعجاز خدا افسونگری

 

نقش مادر نقش پررنگ وجود

نیست غیرش در جهان بازیگری

 

همچنان در هر هجا نام تو را

می برم چون نام من را می بری

 

از محبت های مادر عشق پاک

عشق خود را کرد معصوم و بری

 

چون پرستار غم فرزندها

کودکش را می کند او بستری

 

پیشگاه او سر تعظیم دار

پیش پای خاک کویش پادری

 

شرحه شرحه قلب او از مهر تو

تو مثال قلب او شو پرپری

 

نقد:

و همین ایراد به این متن که ظاهراً در قالب قصیده است این جا دیگر مشکل وزن و قافیه هم مزید بر علت شده و من خواننده را گیج می‌کند که اگر بگویم حتی یک مصراع در آن ندیدم که بتوانم به طور قطع بگویم فهمیدم چه می‌گوید دقت کنید:

اولین بیت که شاید روانترین آن‌ها باشد چه می‌گوید:

مادران سرزمین مادری

یک به یک حوری و ماه اند و پری

می‌گوید مادران سرزمین مادری من یک به یک حوری و ماه و پری هستند که نتوانستم بفهمم ماه چه سنخیتی با حور و پری دارد.

بیت بعد را که اصلاً نفهمیدم:

نازم ار بر لفظ خود بیجا نبود

لفظ مادر شهد فارسی دری

اگر بر لفظ خود بنازم که معلوم نیست بر لفظ نازیدن چه صیغه‌ایست و تازه اگر بنازم بیجا نبود مغایرت زمانی افعال را چه کنم و وزن باخته شده در مصراع بعد که اگر وزن هم درست شود معنا درست نمی‌شود.

و در بیت بعد این گنگی دو چندان می‌شود:

آتش دوزخ به دور از آنکسی

باز می دارد از او آتش سری

او کیست آتش‌سری یعنی چه چگونه آتش سری را از او که معلوم نیست مرجع این ضمیر کی و کجاست دور می‌دارد و ترکیب آتش‌سری یعنی چه نمی‌دانم شاید سر آتش گرفته یا نکند سرگرم بودن است که مغایرت دارد با دور داشتن ببینید خواننده را به چه روزی انداخته‌اید اگر مجبور نبودم نقد کنم خواندن را ادامه نمی‌دادم بقیه را رها می‌کنم زیرا در ادامه به زبان اجنه می‌رسیم خودتان ادامه دهید.

این هم از شعر کلاسیک که مشکلاتی عدیده دارد شما که در شعر سپید که قید و بندی ندارد آسمان و ریسمان به هم بافته‌اید معلوم است در شعر کلاسیک با مشکلات خاص خود به چه ورطه‌ای خواهید افتاد.

 

عنوان شعر سوم : شعر سپید سلام

 

نجوای زمان را می شنوم

 

شاید آغاز آیند و روند دستان توست

 

تیک تاک ساعت دستان تو آمدنت را تیک تاک می کند

در شهر تیک تاکی شنیده نشد

 

مرد سلام گوی مرد

 

آونگ زمان در شهر آرزوهای من خاموش می شود

 

نقد:

متن سوم هم همان مشکل متن اول را دارد تصاویری هم اگر باشد پراکنده است و پرش‌هایی که هیچ منطق تداعی هم به همراه ندارد.

پیشنهاد می‌کنم قبل از سرودن مطالعه کنید و خوب هم مطالع کنید و زیبایی‌های کلام بزرگان را حلاجی کنید به محافل ادبی بروید و نقدها را بشنوید و تأمل کنید گه گاهی هم شعری بسرایید و به نقد بگذارید تکرار می‌کنم گه گاهی یعنی دو صد چندان که می‌نویسی مطالعه کن نمی خواهم بگویم که رها کن که رگه‌هایی از استعداد در شما دیده می‌شود البته تجربه‌ای در این کار ندارید و ابتدای کار شماست پس به توصیه‌ها توجه کن مؤفق خواهعی شد.

 

فشرده ترین کاریکلماتور

فشرده‌ترین کاریکلماتور واژه‌ی کاریکلماتور است

 

عنوان شعر اول : معامله دوسرسود

معامله ی دو سر سودی است

کلیه ام

کلیه ی وجودم

در عوض کمی از چرک کف دستانت

 

عنوان شعر دوم : زمین

دوبخش است

ز

مین

ز مثل زلزله

مین مثل مین

چه جهنمی شده است

زمین

 

عنوان شعر سوم :

این همه بینهایت

صفرنداگرنباشد

یکتا یک خدایی

ازپیش پشتشان را

 

علی نظری سرمازه

 

نقد این شعر از : محمد مستقیمی (راهی)

 

عنوان شعر اول : معامله دوسرسود

معامله ی دو سر سودی است

کلیه ام

کلیه ی وجودم

در عوض کمی از چرک کف دستانت

 

عنوان شعر دوم : زمین

دوبخش است

ز

مین

ز مثل زلزله

مین مثل مین

چه جهنمی شده است

زمین

 

عنوان شعر سوم :

این همه بینهایت

صفرنداگرنباشد

یکتا یک خدایی

ازپیش پشتشان را

 

نقد:

کارهای پیشین شما همه کاریکلماتور بودند و این سه اثر هم کاریکلماتورند برای این که ماهیت این نوع ادبی را بشناسید لازم می‌دانم که اساس ماهیتی آن را برایتان توضیح دهم توجه داشته باشید کوتاه‌ترین تعریفی که می‌توان از کاریکلماتور داشت این است که: کاریکلماتور یک تصویر کوتاه است که در خیال شاعر شکل نمی‌گیرد بلکه با یک بازی زبانی شکل می‌گیرد . توجه داشته باشید این بازی زبانی با تعریف معروف شعر که: شعر اتفاقی است که در زبان می‌افتد نباید اشتباه شود چرا که این اشتباه از آن جا ناشی شده است که در گفتار فارسی واژه ی «زبان» به سه معنا آمده است:

1- زبان به معنای عضو گوشتی داخل دهان که البته این کاربرد بیشتر در کله‌پزی‌ها کاربرد دارد و گاهی هم در پزشکی که پزشک زبان بیمار را معاینه می‌کند.

2- زبان به معنای «قوه ناطقه یا لانگویج که ویژگی خاص نوع انسان است و تفاوتش با دیگر حیوانات توجه داشته باشید که انسانی که توان گفتار ندارد یعنی کر و لال زبان به این معنا را دارد و در حقیقت می‌توان آن را قوه تخیل نامید.

3- زبان به معنای گفتار که همان زبان فارسی عربی یا انگلیسی یا هر گفتار دیگر را شامل می‌شود و توجه داشته باشید که این معنا یک قرارداد اجتماعی است که زبانمندان آن را می‌آموزند و بر اساس آن با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند.

حال توجه داشته باشید تفاوت شعر را با کاریکلماتور، لازم به یادآوری است تعریفی که از شعر یعنی اتفاقی که در زبان می‌افتد معنای دوم زبان است یعنی اتفاقی که در قوه ناطقه یا لانگویج می‌افتد و متأسفانه این سه معنا در زبان فارسی(گفتار فارسی) همه با یک لفظ ترجمه می‌شود و اشتباهات بسیاری را در متون علمی و فلسفی و هنری ایجاد کرده است پس شعر اتفاقی است که در لانگویج می‌افتد نه در پارل(گفتار) و همین جاست که تفاوت شعر و کاریکلماتور ظاهر می‌شود چرا که کاریکلماتور اتفاقی است که در گفتار می‌افتد و ویژگی دیگر کاریکلماتور هم این است که زندانی یک زبان است یعنی قابل ترجمه نیست چرا که با ترجمه، آن بازی زبانی و زیبایی آن از بین می‌رود و اساساً دیگر چیزی از آن باقی نمی‌ماند در حالی که شعر چون قبل از واژه اتفاق افتاده و حتی در ذهن و مخیله‌ی یک کر و لال هم شعر می‌تواند شکل بگیرد همان گونه که کر و لال می‌تواند تصویر شکل گرفته در مخیله‌ی خود را نقاشی کند حال اگر گفتارو قوانین آن را نداند نمی‌تواند در این قالب آن را روایت کند . امیدوارم با این توضیح مختصر توانسته باشم کاریکلماتور را به شما بشناسانم حال برای درک بهتر متن دوم را می‌شکافم اساس کار شما بر شکل خطی و گفتار واژه‌ی «زمین» است که از واج «ز» و هجای «مین» درست شده است که واج «ز» زلزله را که دارای دو واج «ز»‌است به ذهن شما متبادر کرده است و هجای «مین» هم آن تله‌ی انفجاری را و اساس کار شما براین ساختار است که خاص زبان (گفتار) فارسی است و قابل ترجمه نیست و این ساختار کاریکلماتور است.

لازم به ذکر است که آنان که ادعا دارند شعر قابل ترجمه نیست متن را شاعرانه و کلام موزون را می‌گویند چرا که در ترجمه موسیقی کلام نابود می‌شود که البته موسیقی از ماهیت شعر نیست بلکه هنر دیگری است که جای خود دارد و دیگر این که آرایه‌های گفتار هم ممکن است در ترجمه نابود شوند اما غافل از این که اگر شعر در خیال شاعر قبل از واژه و گفتار شکل بگیرد شاعر می‌تواند آن را به هر زبانی که بخواهد روایت کند پس شعر و آنچه از کلام که ماهیت شعری دارد ترجمه پذیر است. یادآوری کردم که این اشتباه رایج در محافل ادبی شما را نفریبد.

آثار نیما یوشیج مطلقاً روایت شاعرانه ندارد و حتی گاهی ضعف گفتاری هم دارد ولی ماهیت همه‌ی آثار نیما بی‌هیچ آفتی شعر است و جایگاه والای این شاعر بزرگ ادبیات فارسی از همین ویژگی است و اگر روایت شاعرانه شعر می‌شد نیما حتی یک شعر هم نداشت.

توجه داشته باشید که واژه‌ی «کاریکلماتور» خود فشرده‌ترین کاریکلماتور است واژه‌ای که ناگهان بر زبان شاملو در یک محفل ادبی جاری شد او نمی دانست کارهای پرویز شاپور را چه بنامد یک روز ناگهان از زبانش پرید که این‌ها شعر نیستند این‌ها یک چیزی مثل کاریکلماتور هستند یعنی با همان شگرد آثار پرویز شاپور این واژه را ساخت و چه زیبا و درست ساخت و خوب هم جا افتاد گرچه همه‌ی آثار پرویز شاپور کاریکلماتور نیستند و بعضی از آن‌ها جملات ساده‌ای هستند که برای توضیح بیشتر یک موضوع با یک تشبیه همراه شده‌اند و متأسفانه امروز معیار این نوع ادبی آثار آن بزرگوار است و کسی هم آن‌ها را نقد نکرده است.

 

جزء نگری

جزء نگری

 

عنوان شعر اول : نامگاه (سفر نام)

نامى به روى برگى

آغاز زندگى بود

بگذشت روز و شب ها

دربندِ تاب و تب ها...

فرجام راه بنگر

برجا چه مانْد از من:

...........

در هم شکست جامى

از صفحه اى به سنگى

جَست و نشست نامى

 

 

عنوان شعر دوم : مرگاخیز

پرندگانى فرو مى میرند تا ماهى شوند

ماهیانى فرا مى پرند تا بمیرند

 

دریا: میعادگاه مرگازیان

 

عنوان شعر سوم : شعر

دیروز شعر مى خواندم

امروز شعر مى سرایم

فردا شعر خواهم شد

 

سید مهدی منتظری

 

نقد این شعر از : محمد مستقیمی (راهی)

 

عنوان شعر اول : نامگاه (سفر نام)

نامى به روى برگى

آغاز زندگى بود

بگذشت روز و شب ها

دربندِ تاب و تب ها...

فرجام راه بنگر

برجا چه مانْد از من:

...........

در هم شکست جامى

از صفحه اى به سنگى

جَست و نشست نامى

 

نقد:

از تولد تا مرگ را در یک گزارش شاعرانه بیان کرده‌اید نامی بر شناسنامه و نامی بر سنگ مزار درست است که متن شاعرانه است اما شعر نیست بارها در نقدها نوشته‌ام که متن شاعرانه با شعر متفاوت است متنی اگر آرایه‌هایی در بر داشته باشد شاعرانه می‌شود اما شعر در ساختار اولیه شکل می‌گیرد پیش از آن که واژه به میان بیاید. توجه داشته باشید که هنرها همه در ساختار اولیه همسان هستند تصویری در فضای خیال هنرمند . لوازم ظهور آن‌ها متفاوت است: نقاش این تصویر را با رنگ و قلم مو بر صفحه‌ی بوم می‌نگارد و شاعر این تصویر را با گفتار روایت می‌کند و همین ویزگی شعر که با گفتار روایت می‌شود آفات بسیاری در بر دارد که یکی از این آفت‌ها گزارش خبری است ببینید شما یک پدیده‌ی بزرگ زندگی را از تولد تا مرگ در نظر گرفته‌اید پیداست پدیده‌ای به این گستردگی نمی‌تواند در یکی دو یا چند تصویر روایت شود ناچار شده‌اید به سراغ کلیات بروید و ناگزیر آن را گزارش کنید پس انتخاب شما در سوژه‌ی شعر اساساً اشتباه بوده است ما در شعر هرچه جزئی‌تر برخورد کنیم مؤفق‌تر خواهیم بود اگر می‌خواهید چنین پدیده‌ای را روایت کنید باید دو تصویر از آن گزینش کنید که سعی کرده‌اید همین کار را بکنید تولد و مرگ اما در این دو گزینش تصویری عمل نکرده‌اید گزارش کرده‌اید که نامم بر برگی نگاشته شد و بعد برسنگی و یک گزارش بسیار کلی‌تر هم از زندگی ببینید همه جملات شما خبری است و این خبری بودن جملات ماهیت گزارش است تا انتخاب دو صحنه از زندگی یعنی تولد و مرگ درست عمل کرده‌اید اما این دو صحنه را خودتان هم ندیده‌اید تا چه رسد به من خواننده چگونه می‌توانم تصویری را که هنرمند ندیده است با گزارشش ببینم؟

عنوان شعر دوم : مرگاخیز

پرندگانى فرو مى میرند تا ماهى شوند

ماهیانى فرا مى پرند تا بمیرند

 

دریا: میعادگاه مرگازیان

 

نقد:

ابتدا بهتر است در ساختار واژه‌ی ساخته شده‌ی «مرگازیان» بحث کنیم و ببینیم آیا بر اساس ساختار زبان فارسی ساخته شده یا مثل فرهنگستان زبان فارسی ذوقی عمل کرده‌اید پیداست که این ترکیب به قرینه‌ی آبزیان و و هوازیان ساخته شده می‌ماند این پرسش که آن «الف» میانوند دیگر چه صیغه‌ایست؟ من در دستور زبان فارسی قرینه‌ای نیافتم و گمان نمی‌کنم باشد البته ممکن است اشراف کامل نداشته باشم اگر قرینه‌ای دیده‌اید برای من هم روشن کنید ولی اگر کارتان ذوقی است باید بدانید که بهتر است از چنین ابتکاراتی دست بردارید زبان چنان قانونمند است که عدول از قوانین آن ممکن نیست درست است که معنای واژه‌ی اختراعی شما را من خواننده به قرینه دریافتم اما قرینه‌ها درست بر هم منطبق نبودند و من در فرایند معنایابی آن «الف» را نادیده گرفته‌ام. حال بپردازیم به تابلوی ارائه شده در این متن اگر دقت کنید این متن هم گزارش است البته مثل متن قبلی گزینش درست صورت گرفته اما روایت شعری نیست دیده نمی‌شود : پرندگان می‌میرند تا ماهی شوند دو پدیده گزارش شده یکی مرگ پرندگان و دیگری ماهی شدن آن‌ها که هر دو جمله خبری است و گزارشی باید این دو پدیده را اجرا کنید و همچنین دو جمله‌ی بعد و در پایان هم نتیجه‌گیری. آنچه در خیال شما اتفاق می‌افتد شعر است و گاهی هم ناب و بکر و کشفی آنچنانی هم دارد اما مشکل مشکل روایت است شما باید بکوشید که تصاویر شکل گرفته در ذهنتان را به گونه‌ای روایت کنید که خواننده آن را ببیند نه این که بشنود.

 

عنوان شعر سوم : شعر

دیروز شعر مى خواندم

امروز شعر مى سرایم

فردا شعر خواهم شد

 

نقد:

دوست عزیز کارهای قبلی شما که یک بار نقد کردم بسیار قوی‌تر بود نمی‌دانم آثار گذشته خود را ارسال داشته‌اید یا خیر؟ چون به نظر نمی‌رسد این کارها تازه باشد شما در نقد پیشین نشان داده‌ بودید که ماهیت را بخوبی می‌شناسید در این نوبت هم در دو کار بالا ماهیت تا اندازه ای شکل گرفته بود و ایراد در روایت بود توجه داشته باشید در این کار تنها چند جمله خبری با افعال گذشته و حال و آینده با قیدهای دیروز و امروز و فردا ردیف شده‌اند و تنها تخیلی که در این سه جمله دیده می‌شود شعر شدن در جمله‌ی پایانی است که آن هم تصویر نشده است این نوع نوشته‌ها را می‌توان در قالب کاریکلماتور با آن برخورد کرد البته شایان ذکر است که کاریکلماتور هم نوعی است که در ادبیات ما جای خود را باز کرده ولی باید توجه کنیم که لذت حاصل از این نوع از نوع لذت بازی است نه لذت هنری نویسنده با زبان بازی می‌کند و خواننده هم لذتی بازی‌گون از آن می‌برد و در نوع خود ارزش خود را دارد ولی نباید آن را با شعر سپید کوتاه اشتباه گرفت این قبیل کارها را در فهرستی جداگانه با عنوان کاریکلماتور ضبط کنید خود من در راستای شعر کوتاه سپید سرودن حدود پانصد اثر دارم که همه کاریکلماتور است در حالی که به قصد کاریکلماتور هم ننوشته‌ام تنها این گونه از آب در آمده و آن‌ها را از شعرها جدا کرده‌ام.

 

روایت شاعرانه شعر نیست

روایت شاعرانه شعر نیست

 

عنوان شعر اول : دلشوره های خیس

پچ پچ یاد تو

در گوش شب

و

دلشوره های خیس خورده

پشت چراغ های عاطفه

سهم من

از تنهایی ست...

دلتنگی

روی دوشم

سنگینی می کند...

طناب حسرت

پوسیده است

مرا به آوازی

مهمان کن...

 

 

عنوان شعر دوم : با باران بیا

در چهارراه فصول

در تابستانی گرم

تمام دردهای

مانده در حنجره ام

تیر می کشد...

هیچ کس

سرزمین تنهایی ام را

شخم نمی زند

پاییز

با باران بیا

و

چکه چکه

احوالم را بپرس

صبور می شوم

و

شکایت نمی کنم

از زمستان دست هایت

مرا به ضیافت آغوشت

تبعید کن...

تا بهار را به تجربه بنشینم...

 

 

عنوان شعر سوم : هوای تازه

وقتی

لا به لای موهایم

هوای تازه

می پیچد

تمام احساسم

بر وزن نگاهت

شعر می شود

بغل بغل

حس ناب بودنت را

نفس می کشم

...تو فقط

دوست داشتنم را

به قلبت

سنجاق کن...

 

عارفه روئین

 

نقد این شعر از : محمد مستقیمی (راهی)

 

عنوان شعر اول : دلشوره های خیس

پچ پچ یاد تو

در گوش شب

و

دلشوره های خیس خورده

پشت چراغ های عاطفه

سهم من

از تنهایی ست...

دلتنگی

روی دوشم

سنگینی می کند...

طناب حسرت

پوسیده است

مرا به آوازی

مهمان کن...

عارفه روئین

نقد:

این متن یک بیان احساس صرف است که تازه این بیان ساده هم چندان مؤفق نیست چرا که در سلسله ی تشبیهات گرفتار می‌شود به حدی که ارتباطش با مخاطب قطع می‌گردد دقت کنید:

نویسنده می‌خواهد بگوید شب‌ها به یاد توام می‌گوید:

پچ پچ یاد تو

در گوش شب

یعنی یاد تو در گوش شب پچ پچ می‌کند خوب پذیرفتیم که همان مفهوم ساده را برداشت کردیم به ادامه توجه کنید:

دلشوره های خیس خورده

پشت چراغ های عاطفه

سهم من

از تنهایی ست...

دلشوره‌های خیس خورده که لابد با اشک خیس خورد پشت چراغ عاطفه که این ترکیب را از فروغ گرفته با کاربردی نابجا. فروغ برای برای ناشناختگی عواطف و گنگی آن‌ها عاطفه را به چراغ خاموش تشبیه می‌کند تا عاطفه های ناشناخته را ملموس کند شما چه کرده‌اید از یک ترکیب عاریه دلشوره‌های همراه با اشک را به پشت چراغ‌های عاطفه برده اید که چه شود که لابد دیده نشود چون چیزی اگر پشت چراغ باشد دیده نمی شود و بعد دوبار سهم من باز عاریت و دلتنگی که معلوم نشد این دلتنگی با دلشوره‌های پشت چراغ چه ارتباطی دارند که بلافاصله می‌آید:

دلتنگی

روی دوشم

سنگینی می کند...

طناب حسرت

پوسیده است

و بعد تشبیهی دیگر طناب حسرت که هنوز از معضل چراغ عاطفه رها نشده به ورطه تشبیهی دیگر می‌افتد طناب پوسیده حسرت و در پایان:

مرا به آوازی

مهمان کن...

خلاصه می‌خواهید بگویید که من در شب با یاد تو دلتنگم و گریه می‌کنم برایم بخوان اگر متن را ساده کرده باشم این متن به درد یک نامه‌ی عاشقانه می‌خورد و آنقدر خصوصی است که در دو نسخه می‌ماند.

 

عنوان شعر دوم : با باران بیا

در چهارراه فصول

در تابستانی گرم

تمام دردهای

مانده در حنجره ام

تیر می کشد...

هیچ کس

سرزمین تنهایی ام را

شخم نمی زند

پاییز

با باران بیا

و

چکه چکه

احوالم را بپرس

صبور می شوم

و

شکایت نمی کنم

از زمستان دست هایت

مرا به ضیافت آغوشت

تبعید کن...

تا بهار را به تجربه بنشینم...

عارفه روئین

نقد:

اگر این متن از زبان یک درخت بود فضای استعاری شکل می‌گرفت و می‌توانست شعر خوبی باشد ولی حالا یک احساس صرف است که در متنی آمیخته به چند آرایه بیان شده است: چهار راه فصول، سرزمین تنهایی، زمستان دست‌ها و رفتارهای بعضی از این ارکان تشبیه تنها متن را کمی شاعرانه کرده است باید بدانیم که شعر با روایت شاعرانه تفاوت دارد برای روشن شدن همین متن را از زبان یک درخت خطاب به فصول سال روایت کنید تا ببینید چگونه متنی تأویل‌پذیر که ویژگی شعر با فضایی استعاری زاده می‌شود . متنی که توانایی تأویلش به تعداد خوانندگان است و استعاره‌هایش توان آن را دارند که هر چیز و هر کس باشند از جمله همان شخصی که احساسش را در متن شما بیان کرده است.

 

عنوان شعر سوم : هوای تازه

وقتی

لا به لای موهایم

هوای تازه

می پیچد

تمام احساسم

بر وزن نگاهت

شعر می شود

بغل بغل

حس ناب بودنت را

نفس می کشم

...تو فقط

دوست داشتنم را

به قلبت

سنجاق کن...

 

نقد:

این متن را با کمی تصرف که اغلب تنها حذف است از شخصی بودن خارج می‌کنم تا به درک تفاوت بیان احساس شاعرانه که شخصی با شعر که ارتباط عام دارد برسید:

وقتی

لا به لای موهایم

هوای تازه می‌پیچد

تمام احساسم

شعر می‌شود

بغل بغل

حس ناب بودن را

نفس می‌کشم

مقایسه کنید تا به تفاوت برسید در حقیقت شما توان سرودن شعر را دارید به عبارت دیگر شعر در خیال شما شکل می‌گیرد اما در روایت آن مشکل دارید و گمان می‌کنم مشکل آن جاست که تفاوت بین شعر و متن شاعرانه را نمی‌دانید پیشنهاد می‌کنم سری به شعرهای نیما بزنیذ ببینید در آن‌ها هیچ روایت شاعرانه نیست گاهی یک تشبیه پیش پا افتاده یا گاهی یک کنایه یا بعضی مواقع یک استعاره متنی ساده و عاری از هر آرایه‌ای است اما شعر است چرا که فضای استعاری در همه ی آن‌ها بی هیچ آفتی در روایت شکل گرفته است پس بدانیم که روایت شاعرانه متن را به شعر نمی رساند و آنچه ماهیت شعری به کلام می‌بخشد فضای استعاری روایت شده است.

 

چیستان

چیستان

 

عنوان شعر اول : شعرهای پرسشی نو و سپید کوتاه

1

اگر به جای تفنگ

پرنده در دستانمان بود

آنوقت

چه چیزی شکار می کردیم؟

 

عنوان شعر دوم : شعر کوتاه

زیر سپیدی کاغذها

چه چیزی پنهان است

که این دارکوب

به جنگل باز نمی گردد؟

 

عنوان شعر سوم : شعر کوتاه سپید

شب

اگر روز نام داشت،

اشباح

چه نامی به خود می گرفتند؟

 

کیوان براهام

 

نقد این شعر از : محمد مستقیمی (راهی)

 

عنوان شعر اول : شعرهای پرسشی نو و سپید کوتاه

1

اگر به جای تفنگ

پرنده در دستانمان بود

آنوقت

چه چیزی شکار می کردیم؟

 

عنوان شعر دوم : شعر کوتاه

زیر سپیدی کاغذها

چه چیزی پنهان است

که این دارکوب

به جنگل باز نمی گردد؟

 

عنوان شعر سوم : شعر کوتاه سپید

شب

اگر روز نام داشت،

اشباح

چه نامی به خود می گرفتند؟

 

نقد:

آنچه که شما در ساختار جملات و عبارات روایت خویش انجام داده‌اید و تکرار می‌شود تنها می‌تواند یک فرم در روایت باشد که تکرار بیش از حد آن خسته‌کننده می‌شود چرا که فرض کنید یک دفتر شعر با این فرم به دست خواننده‌ای بدهید در صفحات چهارم و پنجم احساس خستگی از تکرار می‌کند و احتمالا بقیه را نمی‌خواند شاید به صفحات پایانی هم نگاهی بیندازد و وقتی مطمئن شد که همه همانند دست از مطالعه می‌کشد دست کم احساس من به عنوان یک خواننده چنین است. شگردهای ایجاد فرم در زبان نباید تکرار شونده باشند و اگر هم تکرار می‌شوند در حد دو سه تا بیشتر نباشند اگر یک دفتر از این فرم دارید در چاپ آن تأمل کنید. و اما این سه متن را بررسی کنیم ببینیم با این فرم چه ساختار و ماهیتی دارند اگر دقت کنید و فرم را از روایت حذف کنید دیگر چیزی باقی نمی‌ماند یعنی اگر پرسشی در کار نباشد همه چیز نابود می‌شود پس این روایت ماهیتاً نمی تواند شعر باشد چرا که شعر پیش از روایت و پیش از زبان و گفتار در مخیله‌ی شاعر شکل می‌گیرد و روایت و گفتار و آرایه‌ها و شگردهای روایی همه و همه برای ظهور آنچه که در خیال شاعر اتفاق افتاده هستند همان طور که اگر اساس گفتار مثلاً یک بازی زبانی باشد کاریکلماتور شکل می‌گیرد و شعر اتفاق نمی‌افتد این شگرد هم در روایت و این فرم تنها یک چیستان خلق می‌کند و لذتی که خواننده از این گونه متن‌ها می‌برد لذت هنری نیست بلکه لذت حل مسأله است و از نوع لذت ریاضی. شما با این روش تعدادی چیستان خلق کرده‌اید گرچه ساختار چیستانی آشنا را هم ندارد اما چیستان است.

 

شگردی که سبک می شود

شگردی که سبک می‌شود

 

1

به خوابیدن سربازها در جنگ فکر می کنم

به خودم

به گلوله هایی که از گلویم بیرون می کشند

به پوکه هایی

که آنقدر عقب نشینی می کنند

تا به پوچی برسند.‌‌..

این جنگ تن به تن است

جنگی که قرص هایش را به من تحمیل کرده

و از فرمان آتش بس

سر باز می زند

 

حالا که قرار به جنگیدن است

بگذار تیر خلاص را بزنم

بگذار بگویم

دردسرها تازه زمانی شروع می شوند

که سردرد ها به سراغت می آیند

که زخم های کهنه آنقدر سر باز می کنند

تا از مرز پوستت بگذرند

تا به یقه ی پیراهنی پوسیده

که نفس هایش را

پشت و رو پوشیده است

برسند

 

حالا که قرار به رسیدن است

می خواهم دیرتر از همیشه به خانه برسم

تا توانی برای شکستن نماند

تا شکست آنقدر پیشروی کند

که مردی تنها از رختخوابم سردر بیاورد

به شکل احمقانه ای قرصهایش را بشمارد

شاید خوابش ببرد

...

و مشکل از اینجا شروع می شود

که با شمردن

با حل کردن چند مسکّن در آب

مشکلات

حل نمی شوند

و جنگ

با خوابیدن تمام نخواهد شد

 

امیر مهدی اشرف نیا

 

نقد این شعر از : محمد مستقیمی (راهی)

شعر زیبایی است یک کند و کاو درونی که بخوبی روایت می‌شود و حتی بازی‌های زبانی که در آن کم نیست و اشاره می‌کنم در نگاه اول جلوه نمی‌کند که ذهن خواننده را به بازی بکشد و از اصل غافل کند بلکه همه در خدمت روایتند که به گمانم در آثار پیشین این شاعر باز هم ایثن ویژگی برجسته را دیدیم که البته باید مواظب باشد که شیفته‌ی این شگرد نشود که می‌تواند آفتی بزرگ باشد . آرایه‌ها تا در خدمت روایتند مفیدند ولی اگر خود اصل شدند مضرند.

در ابتدا اشاره کنم که چون شعر کند و کاو درونی راوی است بهتر آن است از ابتدا لو نرود به شروع شعر توجه کنید:

به خوابیدن سربازها در جنگ فکر می کنم

به خودم

چه نیاز است که فکر کردن بیان شود خوابیدن سربازها و خوابیدن راوی می‌تواند در مقابل هم قرار بگیرد نه این در تفکر راوی بیاید گرچه این تخیل و تصور و تفکر آرام آرام به خواننده القا می‌شود و نیازی نیست از ابتدا به صورتی خبری بیان شود به عبارت دیگر این خبر ابتدایی را هم دیداری کنید. حال به زیبایی‌های روایت می‌پردازیم:

به پارادوکسی که در این عبارت دقیقاً در خدمت روایت توجه کنید:

به گلوله هایی که از گلویم بیرون می کشند

گلوله‌ها را سربازان از گلوی شاعر بیرون می‌کشند در حالی که کار سربازان گلوله به گلو فرو کردن است و همنشینی گلوله و گلو که باز هم آرایه‌ای است لفظی در خدمت روایت.

به پوکه هایی

که آنقدر عقب نشینی می کنند

تا به پوچی برسند.‌‌..

به بازی «پوک» و «پوچ» دقت کنید که چه زیبا عقب‌نشینی شده و عقب‌نشینی که در لگد زدن تفنگ است در پشت تصویر.

این جنگ تن به تن است

جنگی که قرص هایش را به من تحمیل کرده

و از فرمان آتش بس

سر باز می زند

ایهام «تن به تن» که اصطلاحی در جنگ است و در این جا معنای دوم بیشتر مد نظر است و همین کاربرد در واژه‌ «تحمیل» است آن اصطلاح رایج جنگ تحمیلی و معنای حقیقی آن که در این عبارت منظور نظر است و بازی عالی اصلاح «سر باز زدن» که به گونه‌ای آمده و در کنار هم نشسته که واژه‌ی «سرباز» را تداعی می‌کند که در فضای شعر است.

بگذار بگویم

دردسرها تازه زمانی شروع می شوند

که سردرد ها به سراغت می آیند

که زخم های کهنه آنقدر سر باز می کنند

تا از مرز پوستت بگذرند

تا به یقه ی پیراهنی پوسیده

که نفس هایش را

پشت و رو پوشیده است

برسند

بازی با «درد سر و سر درد» که با تمام برجستگی در نگاه اول نیستند و اصطلاح «سر باز کردن» زخم که باز هم مثل قبل تداعی کننده «سرباز» است و بعد «عبور از مرز» که باز به نوعی به فضای جنگ می‌رود و «پیراهن پوسیده» که جنگ گذشته را به حال می‌آورد و این ها همه در معنای دیگر واژگان است که بازی زبانی است اما همه در خدمت روایت و بعد پشت و رو پوشیدن نفس‌ها که همان ویژگی را دارد و تصرفی که در دستور زبان عبارات شده : فعل «برسند» در پایان این قسمت در جای خود نیست باید بعد از واژه «پوسیده» باشد اما آوردنش در پایان این قسمت تعمد است چرا که در ادامه با آن کار دارد:

حالا که قرار به رسیدن است

می خواهم دیرتر از همیشه به خانه برسم

و در ادامه:

تا توانی برای شکستن نماند

تا شکست آنقدر پیشروی کند

که مردی تنها از رختخوابم سردر بیاورد

به شکل احمقانه ای قرصهایش را بشمارد

شاید خوابش ببرد

شکست اصطلاحی و شکستن در خویش بخوبی این همانی شده‌اند شکست جنک و در رختخواب و بعد سر در آوردن از رختخواب و بالاخره خواب.

و مشکل از اینجا شروع می شود

که با شمردن

با حل کردن چند مسکّن در آب

مشکلات

حل نمی شوند

و جنگ

با خوابیدن تمام نخواهد شد

و در پایان حل کردن مشکل و قرص در آب و جنگی بی‌پایان. ببینید هیچ کدام زائد نیستند همه در جای خود و در خدمت روایت و پیوند چند وجهی شدن روایت و این شگرد در اوج است.

 

متل

متل

 

عنوان شعر اول : "آ"یِ با کلاه!

 

یه روز، توو یه شهرِ شلوغ

تو گیر و دارِ یوغ و بوق

یه " ا " بودِش خیلی قشنگ

چه قد بلند، چه شوخ و شَنگ

 

سَرَک کشید به این وَرا، به اون وَرا

به این پایین، به اون بالا

 

دُور و بَرِش هر چی می‌دید

زود واسَش تکراری می‌شُد

اگه که کوتاهی می‌دید

از کارِشون شاکی* می‌شد

 

سمتِ چپِش یه " ب " می‌دید اون پایینا

همیشه خواب و خسته بود

مثلِ "پ" و " واو " و " چ" ِ هه

به این زمین دل بسته بود

 

عکسِ تمومِ این حروف

(این) آقا " ا " همیشه رویِ خط* بودِش

هیچ جوریا خَم نبودِش

هیچ جوری بی‌غَم نبودِش

دنبالِشَم هر چی بِگم

حرف و حدیث کم نبودِش

 

یه روز دیدَن خطر داره

از همه جا خبر داره

 

اگه بِدونه کارِشون

سیا می‌شه بازارِشون

 

اگه بگه از اون بالا چی می‌بینه

تمومِ این همسایه‌هاش، مثل خودِش زرنگ می‌شن

سَر می‌کشن تا اون بالا، از رو زمین، بلند* می‌شن

 

- آی آقا "ا" !

چاکِرِتیم، مُخلصتیم

گوش می‌کنی به حرفِ ما؟!

 

با این همه هوش و حَواس

حیفه نباشی باکلاس

 

رخت و لباس بِهت می‌دیم

حساب کتاب یادِت* می‌دیم

 

آخر سَرَم (این) آقا "ا" راضی شُدِش

با گُرگا همبازی شُدِش

 

- اینَم کُلات بِزار سَرِت

تا نزاریم سر به سَرِت!

 

امّا حالا، (اون) آقا "آ"

سالایِ سالِ که نرفته اون بالا

 

"آ"‌یِ بزرگه ولی خُب

زیرِ فشارِ این کلاه، کوچیک شده

آقایِ شیک‌ّ و پیک شده

بدتر از اون

باگرگا هم شریک شده!

 

پیر شده، دیر شده

اسیر و گوشه‌گیر شده

 

آروم و بی‌صدا می‌گه:

 

- چه با کُلا، چه بی کُلا

کُلا گذاشتن سَرِ ما!

 

29 اردیبهشت 88

 

عنوان شعر دوم : رقیب

 

ستاره‌هام به چشمِ تو

انگار حسادت می‌کنن

به شبِ پررنگِ نِگات

یه روزی عادت می‌کنن

 

گوشواره‌هات کمونِ ماه

دل می‌بَری هِزار هِزار

کم میارَم با دیدَنِت

بارونی می‌شَم زار و زار

 

سیاه نَکُن روزِ مَنو

با شبِ سنگینِ چِشات

آتیش نَکِش، دل نسوزون

دل می‌بَری باخنده‌هات

 

عنوان شعر سوم : بادکنک!

 

بادکنک!

 

پرواز خوبست

امّا برای پرنده‌ها...

 

همان بهتر، دلیل خنده‌هایِ کودکی باشی

 

قبول کن!

سرنوشتِ تو پَریدن نیست،

خَنداندن است!

 

سمیرا قادری

 

نقد این شعر از : محمد مستقیمی (راهی)

این نوع شعر در ادبیات ما «متل» نامیده می‌شود که جزء ادبیات عامیانه است که البته گاهی بزرگان ادبیات هم سراغ آن رفته‌اند مثل شعر «پریا» از شاملو که ایشان به نوعی دیگر رفتار کرده‌اند زیرا اغلب از متل‌های رایج استفاده کرده‌اند کار شما یک آفرینش است ولی کار شاملو را به نوعی باید بازآفرینی نامید. اگر در ساختار متل‌های رایج در زبان فارسی دقت کنید خواهید دید گرچه ضعف‌های تکنیکی دارد و قالب‌ها و وزن‌ها و قواعد شعر در آن‌ها چندان رعایت نشده ولی از نظر ماهیت و ساختار اغلب بی‌عیب هستند ولی متل شما تا آن جا که گرگ وارد عرصه می‌شود بی‌عیب است ولی ناهمگنی شخصیت گرگ با ساختار حروف الفبایی سازگار نیست درست است که شما به حرف الفبا شخصیت انسانی داده‌اید اما ورود گرگ به عرصه با آن که استعاره از انسان‌های گرگ صفت است اما این استعاره در استعاره ساختار را به هم می‌ریزد اگر از میان حروف الفبا بتوانید شخصیتی خلق کنید که گرگ صفت باشد کار بی‌نقص می‌شود والا این عیب بزرگ باقی می‌ماند ضمناً رفتار راوی هم در پایان خارج از ساختار است شعر ناگهان از فضای استعاری به فضای واقعی می‌آید و در حقیقت نگرانی شاعر را از این که نکند خواننده نتواند پیام مرا درک کند باعث شده چنین رفتار کنید در حالی که با این کار فضای استعاری زیبای خلق شده را ویران ساخته‌اید منظور این بیت پایانی است:

- چه با کُلا، چه بی کُلا

کُلا گذاشتن سَرِ ما!

انتظار می‌رود توان آن را داشته باشید که این اشکالات را از شعرتان برطرف سازید. ضمناً چون قالب متل است به ضعف‌های تکنیکی آن نپرداختم چرا که طبیعی‌تر می‌نماید.

 

این چارپاره با زبان محاوره ایرادهای روایی دارد که لازم است به تک تک آن‌ها اشاره کنم البته از نظر ماهیت فضا استعاری است و این خیلی مهم است چرا که شما ماهیت را بخوبی شناخته‌اید و اگر در کارهایتان ضعفی هست تکنیکی و آموختنی است مهارت است که باید کسب کنید آنچه مهم است در آثار شما وجود دارد ضعف در روایت این شعر بسیار ظریف است دقت کنید:

در بند اول ابتدا از حسادت ستاره‌ها به چشم مخاطب سخن می‌رود و بعد از عادت کردن آن‌ها به شب پر رنگ نگاه می‌گویید که معلوم نیست این عادت به چیست به حسادت خودشان یا به زیبایی شب نگاه مخاطب. این نکته تهمت تحمیل قافیه را برای شما در بر دارد یعنی قافیه عادت شما را مجبور کرده چنین سخن بگویید.

در بند دوم ابتدا از کمون گوشواره‌های ماه‌گون سخن می‌گویید و در پایان از بارانی شدن خویش ارتباط تصویری وجود ندارد این جا دیگر تحمیل قافیه نیست چرا که «زار و زار» قافیه ضعیفی هم هست تهمت زود خلاص شدن از شر سرودن را در پی دارد انگار شاعر خسته شده و خواسته است زود شعر را به پایان ببرد.

در بند آخر هم مثل بند دوم ارتباط چندانی بین دو بیت بند نیست و باید گفت شما چارپاره سروده‌اید اما انگار غزل است که هر بیتش برای خود سازی جدا می‌نوازد. به طور کلی روایت این شعر بسیار ضعیف است در حالی که ویژگی اصلی قالب چارپاره ارتباط عمودی ابیات است یعنی قالب چارپاره باید یک تابلو نقاشی باشد و ضعف ارتباط عمودی غزل در آن ضعف بزرگی است.

 

شعر بادکنک ماهیت خوبی دارد ولی روایتش گرچه از نوع ضعف شعر قبلی نیست ولی چندان قوتی هم ندارد اول این که نام شعر جزء شعر است به گونه‌ای که اگر نام شعر از پیشانی شعر به هر دلیلی حذف شود شعر دیگر گویا نیست بهتر بود بادکنک در ابتدا جزء متن شعر باشد و به صورت منادا به متن بیاید دیگر این که شعر تنها یک دیالوگ است بین راوی و بادکنک و این عیب بزرگی است اگر آنچه را راوی به بادکنک می‌گوید اجرا شود به طوری که خواننده تصویر را ببیند آن وقت شعر بی‌نقص می‌شود حال چگونه؟ این همان شگردی است که شاعر باید کشف کند خوبی پرواز برای پرنده‌ها نباید خبر داده شود بلکه باید به تصویر درآید خنداندن کودکان باید به تصویر کشیده شود نه این که گفته شود و قس علیهذا.... به هر حال باید بدانید که شعر یک متن شنیداری نیست بلکه متنی است دیداری آنچه را می‌خواهید بگویید باید مثل یک تأتر اجرا کنید اگر تصویر شکل گرفته در مخیله‌ی شما درست روایت شود بادکنک یک شعر عالی از آب درمی‌آید. مجدد یادآور می‌شوم ماهیت اشعار شما یعنی خلق یک فضای استعاری چیزی که اغلب نمی‌توانند به آن دست یابند و شما بخوبی آن را درک کرده‌اید ضعف‌های شما همه در روایت است که مهارتی است و می‌توانید کسب کنید.